To nie bajki!

Miałam ostatnio długą przerwę w pisaniu, ale ostatnio w szkole wiele się dzieje i nie miałam czasu usiąść nad kolejnym wpisem. Ale oto jestem! Powracam do świata blogosfery z recenzją bardzo ciekawej książki historycznej.

Zacznijmy od pytania: Z czym kojarzy się nam książka historyczna? Pewnie większości ludzi (szczególnie młodzieży) z podręcznikiem szkolnym lub czymś napisanym w tym stylu. Zbiorowiskiem dat oraz suchych faktów. Tam nawet wydarzenia na pierwszy rzut oka ciekawe są opisane bez wyrazu. Opisane tylko po to, aby zmęczyć nasz i tak mocno nadwyrężony umysł. Żeby przeczytać coś ciekawszego trzeba sięgnąć po powieść historyczną, ale z tego rodzaju książki często nie nauczymy się historii, gdyż wiele wydarzeń jest dziełem wyobraźni autora.

Na szczęście są jeszcze książki popularnonaukowe, których autorzy łączą przyjemne (frajdę z czytania) z pożytecznym (nauka). Ostatnio właśnie skończyłam lekturę jednej z nich. Książka autorstwa jednej z moich ulubionych blogerek, autorki bloga Kobiety i historia, który nie będę ukrywać zainspirował mnie do blogowania.

,,Bajki, które zdarzyły się naprawdę" to książka historyczna napisana przez Annę Moczulską. Są to zebrane biografie ciekawych kobiet z historii, które autorka porównuje do bajkowych bohaterek, np. Kopciuszka. Są napisane w ciekawie lekkim stylem. Ich czytanie naprawdę wciąga.

Okładka książki                 źródło: kobietyihistoria.blogspot.com

Autorka już we wstępie pisze, że chciała pokazać historię w sposób przystępny i zachęcający. Przedstawia ją więc w formie nawiązującej do baśni znanych wszystkim z dzieciństwa. Książka podzielona jest na pięć części, a każda z nich na rozdziały.

Część I. Kopciuszek. Tu znajdziemy opisy życia kobiet, których los tak jak los bajkowego kopciuszka zupełnie niespodziewanie się odmienił. Nagle z cienia trafiały na sam środek sceny. Przykładem takiej postaci opisanej przez autorkę jest caryca Katarzyna I. Była zwyczajną chłopką, która najpierw została kochanką, później żoną samego cara Piotra I.

Katarzyna I                                                               źródło: wikipedia.org

Część II. Śpiąca królewna. Tu przeczytamy historie niezwykłych kobiet, które tak jak śpiąca królewna czekały w uśpieniu aż ktoś wyrwie je ze snu. Nic nie znaczące spokojnie czekały na swoją kolej, by zapisać się na kartach historii. Cała Część II jest poświęcona trzem siostrom Jagiellonkom: Zofii, Annie oraz Katarzynie. Anna zawsze w cieniu matki lub brata, teraz na tronie jednego z najpotężniejszych państw w Europie.

Anna Jagiellonka                          źródło: wikipedia.org

Część III. Księżniczka na ziarnku grochu. Ziarnkiem grochu jest tutaj królewskie pochodzenie, które daje o sobie znać i ma tragiczne następstwa. Przykładem takiej kobiety jest lady Jane Grey, której pochodzenie okazało się fatum. Byłą królową Anglii tylko 9 dni, później została skazana na śmierć. Choć tron tak naprawdę należał się Marii Tudor, przez aspiracje rodziny to właśnie niechętna temu Jane na nim zasiadła. Biedna dziewczyna była tylko pionkiem w grze, gdyby stało się inaczej jako niezwykle inteligentna i wykształcona mogłaby zapisać się na kartach historii w zupełnie inny sposób.

Paul Delaroche  ,,Egzekucja Lady Jane Grey"                           źródło: wikipedia.org      

Część IV. Piękna i Bestia. Tu autorka wybrała bohaterów, którzy na pierwszy rzut oka, tak jak Bestia z baśni nie wydają się ani trochę sympatyczni. Dopiero po przeanalizowaniu ich biografii można zrozumieć, że tak naprawdę nie były to bezduszne potwory. I tak jak Bestia kryły we wnętrzu piękno. Jednak autorka sama przyznaje, iż jednego bohatera nie mogła w żaden sposób polubić. Miała tu na myśli Kazimierza Wielkiego. No cóż, nasz król był strasznym kobieciarzem, pewnego razu kiedy przebywał na dworze swojej siostry spotkał tam piękną dwórkę Klarę. Historia kończy się dla Klary bardzo źle. Jeżeli chcecie wiedzieć jak, sięgnijcie po książkę. 

,,Historia Klary Zach"  Aladár Körösfői-Kriesch                             źródło: wikipedia.org     

Część V. Królewna Śnieżka. Najbardziej wyraziste postaci w tej baśni to tytułowa Śnieżka i zła macocha. Do nich właśnie autorka porównuje historyczne bohaterki. Biedna, młoda dziewczyna oraz jakże kontrastująca z nią zła, dominująca, starsza od niej, od lat zajmująca wysoką pozycje wśród najbliższych teściowa czy matka. Jak niewinna ,,Śnieżka" może sobie z nią poradzić? Jednak autorka widzi królewnę jako naiwną, a ja nie mogę powiedzieć, że się z nią nie zgadzam, bo rzeczywiście dziewczyna nie raz dała się zrobić w konia. Zarówno Śnieżka bajkowa, jak i jej  historyczne odpowiedniki. Aby zaistnieć trzeba było umieć postawić na swoim, toczyć polityczną grę. Szara i nieśmiała myszka nie miała szans. Historyczne Śnieżki nie stały tak wysoko jak ,,złe macochy", ponieważ nie były tak inteligentne i przebojowe jak one. W części V autorka opisuje, m.in. historię Barbary Radziwiłłówny oraz królowej Bony. Biedna Barbara, ukochana żona Zygmunta Augusta i zła Bona, obdarzona mianem trucicielki, która rządziła wszystkimi. Biedactwo nie mogło przez nią zająć należnego miejsca? A może nie nadawało się do roli królowej tak jak zaradna, inteligentna Włoszka?

Barbara Radziwiłłówna                    źródło: wikipedia.org  

Książkę polecam wszystkim, którzy lubią ciekawe historie. Jest to również lektura świetnie nadająca się by rozpocząć swoją przygodę z książka historyczną, jeżeli do tej pory nie przekonała  Was do siebie muza Clio. 

Wersja papierowa książki posiada ładną, twardą okładkę, a także ilustracje z portretami bohaterek. Miłośnicy czytników mogą nabyć wersję elektroniczną.

Tytuł: ,,Bajki, które zdarzyły się naprawdę"
Autorka: Anna Moczulska
Wydawnictwo: Znak
Rok wydania: Kraków 2015
Liczba stron: 238

Liebster Blog Award

Bardzo się cieszę, że Rydwanik Historyczny został nominowany przez Łajkę 92, autorkę bloga Dziwny Świat Łajki 92 do Liebster Blog Award. Łajko bardzo Ci dziękuję za nominacje.

Pytania Łajki dotyczą blogosfery. Więc zaczynam!

1. Czy posiadasz jakieś zaszczytne osiągnięcie w blogowaniu (sto-dwieście-trzysta postów, rekordowa liczba obserwatorów)?

Na razie nie mam jeszcze, aż takich osiągnięć. Oczywiście są dni, w których mam dużo wyświetleń, jednak nie są to jeszcze rekordy na skalę całej Blogosfery. Ale mój blog staje się coraz bardziej popularny, więc jestem dobrej myśli.

2. Jak dostrzegasz świat Blogosfery? Co cię skłoniło do jej dołączenia?

Sądzę, że Blogosfera to fajny sposób na podzielenie się ze światem swoimi zainteresowaniami, talentami, przemyśleniami, etc. Oczywiście pojawiają się tam także rzeczy nie warte zainteresowania, ale w większość przypadków to fajna sprawa.

Od dawna interesowałam się historią, która przez wielu jest postrzegana za nudną, nieciekawą, monotonną i bezsensowną. Dla nich historia to tylko podręcznik pełen dat i opisów wojen. A przecież historia jest również fascynująca, pełna spisków, intryg, tajemnic oraz niespodzianek. Tak właśnie chciałam ją pokazać innym, dlatego dołączyłam do świata Blogosfery.

3. Jaki post (napisany przez Ciebie) podoba Ci się najbardziej?

Hmm... Dobre pytanie. Mam kilka swoich wpisów, które mi się szczególnie podobają. Po zastanowieniu stwierdzam, że mój ulubiony to Rodzinne ,,Inwestycje''- część pierwsza.

4. Co jest dla Ciebie ważne w prowadzeniu bloga?

Tak jak pisałam w odpowiedzi na pytanie 2, ważne jest dla mnie zachęcenie innych do historii poprzez mojego bloga. Oczywiście chciałabym także, aby zaglądały na niego osoby zakochane w historii. Tak jak dla wielu blogerów, moim marzeniem jest mieć popularnego, znanego bloga.

5. Jaki blog poleciłbyś/łabyś swoim Czytelnikom (opisz jego tematykę)?

Mam kilka blogów które mogłabym polecić, ale będę się trzymać tematyki historycznej i wybieram blog Kasi Ogrodnik. Autorka opisuje na nim wydarzenia z życia historycznych Henryków. 

6. Jak postrzegasz stwierdzenie o ,,sławie poprzez bloga”? Co sądzisz o popularnych blogach?

Podobają mi się te popularne blogi, których autorzy wierni są sobie i piszą o swoich pasjach, nieważne czy to moda czy nauka. Takie blogi, które mają osobisty rys autora.  Blogi pisane tylko po to by natłuc jak najwięcej wejść, których treść jest o niczym mnie nie interesują. Smutne są przypadki, gdy dziewczyna pisze np. post o bezdomnych, a towarzyszą mu zdjęcia blogerki w modowych stylizacjach z adresami sklepów, w których kupuje ciuchy. To jest niesmaczne.

7. Za co cenisz autora Twojego ulubionego bloga?

Mam kilka blogów, które szczególnie cenię. Jednym z moich ulubionych jest blog Lekcje Polskiego. Autorkę cenię za ciekawe podejście do nauki języka polskiego oraz  styl pisania.

8. Czy ograniczanie dostępności do bloga (tzn. blog otwarty dla zaproszonych czytelników) jest dobrym rozwiązaniem na satysfakcjonujące go prowadzenie? Dlaczego?

Zależy jakie ktoś ma priorytety. Jeśli bloger chce się dzielić swoją twórczością z wąską grupą czytelników, np. tylko ze swoimi prawdziwymi (nie z wirtualnego świata) znajomymi.
Jeśli autor chce mieć popularny blog, zdecydowanie powinien udostępnić go wszystkim internautom. Przecież zawsze może wyłączyć komentarze, gdyby bał się hejterów.

9. Czy uważasz LBA za dobry sposób na pomoc innym blogom w zdobywaniu czytelników?

Sądzę, że to dobry sposób, szczególnie jeśli nominuje cię jakiś znany bloger. Nawet jeśli nie będzie to ktoś popularny, zawsze będzie miał jakieś grono swoich czytelników.

10. Czy organizujesz na swoim blogu jakieś serie/konkursy? Jeśli tak, to jakie?

Na razie nie, ale może w przyszłości zacznę o tym myśleć. 
Jeśli chodzi o serie, na razie miałam kilka wpisów składających się z dwóch części, choć planuję zacząć pisać cykle postów.

11. Czy kiedykolwiek byłeś nominowany/na do VBA (Versatile Blog Award)?

Jeszcze nie, ale mam nadzieję, że w przyszłości to się zmieni.

To były moje odpowiedzi na pytania Łajki, a teraz moja seria pytań. Nie wybrałam konkretnego tematu. 

1. Jeśli organizowałbyś/organizowała coś na kształt Obiadów czwartkowych, na które mógłbyś/mogłabyś zaprosić jakieś wybitne postaci, komu wysłałbyś zaproszenie? (mogą być to osoby zajmujące się dowolną dziedziną, z dowolnego okresu historycznego, żyjące lub nie)

2. W jakiej epoce historycznej najbardziej nie chciałbyś/chciałabyś zamieszkać?

Pytanie od mnie jako fanki Science-fiction.

3. Co sądzisz o połączeniu człowieka z maszyną?

4. Jaki był/jest Twój ulubiony przedmiot w szkole? Dlaczego?

5. Czy uważasz, że komiksy są gorsze od książek? 

6. W jakiej książkowej fantastycznej krainie chciałbyś/chciałabyś zamieszkać?

7. Które blogowe recenzje podobały Ci najbardziej? Podaj linki.

8. Gdybyś mógł/mogła stać się jakąś postacią historyczną, kogo byś wybrał?

9. Czy uważasz, że granie w gry komputerowe jest wartościowe?

10. Jaki jest Twój ulubiony film zaliczany do klasyki kina?

11.  Czy sądzisz, że e-booki są przyszłością czytelnictwa?

Blogi, które nominuję:

1. Lekcje Polskiego

2. Henryków Blog

3. Magdallena Magazine

4. Wariactwa wampirzej matki

Suffragium - znaczy prawo głosu

Ostatnio wybrałam się do kina na film ,,Sufrażystka" w reżyserii Sarah Gavron.  Co ciekawe w dużym multipleksie film wyświetlany przy praktycznie pustej sali, naliczyłam ok. 8 osób. Moim zdaniem film był bardzo dobry, więc skąd ten brak zainteresowania? Rozumiem, że na ekranie nie było takich atrakcji jak w filmach akcji, ale czy naprawdę kobiety nie są zainteresowane historią uzyskania przez nie pełni praw obywatelskich. Czyżby tak mało osób obchodziła ich własna historia?

Plakat filmu ,,Sufrażystka"              źródło: filmweb.pl

Film ,,Sufrażystka" opowiada historię kobiet walczących o prawa wyborcze w Wielkiej Brytanii. Jest to historia oparta częściowo na faktach historycznych. Akcja rozgrywa się w Londynie w 1912 roku. Główna bohaterka Maud Watts (Carey Mulligan), pracuje w pralni. Wyniszczająca praca ponad siły, niebezpieczeństwo utraty zdrowia w wypadku, molestowanie seksualne. To codzienność jej i wielu innych kobiet z końca XIX w. i początku XX w.

Główna bohaterka pracująca w pralni              źródło: youtube.com

Główna bohaterka ma męża oraz syna, żyje z dnia na dzień w przekonaniu o niezmienności losu jaki przypadł jej w udziale. Pewnego dnia wracając z pracy widzi kobiety rzucające w szybę kamieniami i krzyczące ,,Prawo wyborcze dla kobiet". Poprzez koleżankę z pracy Violet Miller (Anne-Marie Duff) stopniowo poznaje działalność sufrażystek  ich walkę o prawa wyborcze.  Słowo ,,sufrażystka" pochodzi od łacińskiego suffragium oznaczającego ,,prawo głosu".

Zdjęcie z filmu                  źródło: filmweb.pl

Walka o swoje prawa nie jest łatwa. Prasa kontrolowana przez rząd pisze oczerniające działaczki artykuły. Są wyszydzane przez znajomych i mężów. Ich motto to: ,,Nie słowa, a czyny". Choć tracą rodziny, wolność, są bite i poniżane, jednak nie tracą nadziei. Ich przywódczynią jest Emmeline Pankhurst (Meryl Streep), która zachęca kobiety do walki, aby nigdy się nie poddawały, żeby ich córki mogły być równe swoim braciom. Rola Meryl Streep jest jedynie małym epizodem, ale sama postać Pankhurst jest obecna przez cały film jako symbol walki o prawo wyborcze.

W filmie bardzo podobała mi się przemiana Maud, która stopniowo uświadamia sobie, że tak naprawdę nie posiada tej najważniejszej rzeczy: prawdziwej wolności.  

Zrobiła też na mnie wrażenie postać Edith Ellyn w wykonaniu Heleny Bonham Carter, jednej z moich ulubionych aktorek, która widząc beznadziejność sytuacji, zaczyna wierzyć w coraz bardziej skrajne rozwiązania. 

Filmowa pani Pankhurst przemawiająca do sufrażystek           źródło: dailymail.co.uk

Film polecam ze względu na historię, którą opowiada oraz ze względu na bardzo dobrą grę aktorską, która sprawia, że filmowe postaci są naprawdę wiarygodne.

Oto parę faktów z ,,kobiecej'' historii.

W Anglii

Kiedy weszli do pokoju, żeby powiedzieć mi dobranoc, udawałam, że śpię. Tata pochylił się nade mną i szepną smutno: ,,Jaka szkoda, że nie jesteś chłopcem!".*

Tą sceną ze swojego dzieciństwa Emmeline Pankhurst pamiętała do końca życia. To ona była jedną z kobiet, które założyły ruch brytyjskich sufrażystek. Swoją działalność kontynuowała wraz z córkami Sylvią i Christabel, walcząc o prawa wyborcze kobiet. Na początku organizowały spotkania, pisały do gazet. Niestety nie przyniosło to efektów. Zaczęły więc wychodzić na ulicę, krzyczeć i domagać się swoich prawa. Ich manifestacje zwróciły uwagę, w Anglii zaczęto się zastanawiać na prawem wyborczym dla kobiet. Trzeba przyznać, że Emmeline miała dużo szczęścia, gdyż jej mąż popierał jej działania i sam jako prawnik popierała dążenia kobiet do uzyskania praw wyborczych.

 Prawdziwa Emmeline Pankhurst
źródło: en.wikipedia.org

Sufrażystki były wielokrotnie w parlamencie, ale nie przyniosło to oczekiwanych rezultatów. Kiedy manifestowały na ulicach były bite i wtrącane do więzienia. W więzieniach organizowały strajki głodowe, więc karmiono je siłą przez gumowe rurki. Jak wyglądało takie karmienie możemy zobaczyć na filmie. Mimo tak złego traktowania, coraz więcej kobiet wstępowało do szeregów sufrażystek.

Sufrażstki: Annie Kenney i Christabel Pankhurst
źródło: en.wikipedia.org
  

W 1914 roku wybuchła wojna, w której udział wzięli mężczyźni. Pod ich nieobecność wszystkie obowiązki przejęły kobiety. Okazało się, że wcale nie są takie bezradne i głupiutkie jak wszyscy sądzili. W wielu sytuacjach umieją sobie świetnie poradzić. W końcu w 1918 roku kobiety w Anglii uzyskały prawa wyborcze, ale w ograniczonym zakresie. Zostało im w pełni przyznane dopiero w roku 1928.

W Polsce

Polskie Sufrażystki w Krakwie w Dzień Kobiet 1911 roku             źródło: pl.wikipedia.org

W czasie zaborów Polska utraciła niepodległość, więc głównym celem kobiet było rozpowszechnianie postawy patriotycznej. Uczyły polskiej historii, szerzyły polską kulturę i literaturę. Oprócz tego walczyły też o własne prawa do edukacji oraz pracy zawodowej. Podczas zaborów polskie kobiety robiły to w tajnych organizacjach. Na spotkaniach rozmawiały o tym co dzieje się w kraju oraz o tym jak mogłaby zmienić się ich sytuacja. Ważną postacią dla walczących o swoje prawa polskich kobiet w wieku XIX była Eliza Orzeszkowa, która w 1870 roku opublikowała książkę ,,Kilka słów o kobietach".  Oto słowa pisarki: ,,W tym jest klucz otwierający tajemnicę wyrazu: emancypacja kobiet. Nie od urojonej tyranii mężczyzn, nie od świętych i przynoszących szczęście obowiązków rodzinnego życia, nie od przyzwoitości i prostoty — ale od słabości fizycznej bardziej narzuconej niż od natury wziętej, od braku sił moralnych na samoistne i logiczne życie, od klątwy wiecznego niemowlęctwa i anielstwa, od wypatrywania z cudzej ręki kawałka powszedniego chleba, od wiecznego zamykania przed nimi dróg poważnej i użytecznej pracy, mają i winny emancypować się kobiety.'' Pełny tekst książki znajdziecie na Wolnych Lekturach tutaj.

2

Eliza Orzeszkowa                   źródło: culture.pl

Na początku  XX w. na ziemiach polskich działało ok. 20 różnych organizacji kobiecych. W  1917 roku odbył się ogólnopolski Zjazd Kobiet, aby wywalczyć dla nich prawa. W roku 28 listopada 1918 roku, dekretem Józefa Piłsudskiego, kobiety w Polsce otrzymały prawa wyborcze.


*Cytat pochodzi z książki ,,Mała książeczka o feminizmie" autorstwa Sassy Buregren.

Dolnośląska bazylika niczym florencka katedra

Florencja to niezwykłe miasto, jedno z moich ulubionych. Tam narodził się renesans, działały największe umysły tej epoki, np. Leonardo da Vinci, Michał Anioł. Symbolem Florencji jest Katedra Santa Maria del Fiore (Matki Boskiej Kwietnej). Ta budowla robi niesamowite wrażenie, szczególnie gdy patrzymy na panoramę miasta. Moim zdaniem ten widok najtrafniej określiła Bożena Fabiani w swoich ,,Gawędach o sztucę": ,,Wielki wieloryb wśród setek malutkich rybek".

Panorama Florencji z katedrą.       źródło:ramblingsofaparttimeitalian.files.wordpress.com

Jak wiecie, część tegorocznych wakacji spędziłam na Dolnym Śląsku. Pewnego dnia jadąc samochodem po drodze mijaliśmy miasto Strzegom, którego nie sposób było nie zauważyć, jego panorama wśród pól przyciągała wzrok. Całe to wrażenie było spowodowane przez Bazylikę mniejszą, która właśnie niczym wspomniany wieloryb unosi się nad miastem.

Bazylika mniejsza to tytuł honorowy nadawany kościołom przez papieża za ich szczególną wartość. W tym przypadku to rzeczywiści tylko tytuł, bo naprawdę budowla jest ogromna. Tak ogromna, że bardzo wyróżnia się na tle niedużych domów Strzegomia. Dla mnie ten widok od pierwszego spojrzenia przywodził skojarzenie z  Florencją i czasami gotyckich katedr.

Bazylika mniejsza w Strzegomiu, źródło: archiwum własne

Bazylika mniejsza w Strzegomiu, źródło: archiwum własne

Kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła - Bazylika mniejsza to pełna nazwa tej gotyckiej budowli. Jej budowa rozpoczęła się w 1253 roku, dzięki rycerskiemu zakonowi joannitów, z funduszy książąt świdnickich oraz mieszczaństwa. Została wzniesiona w całości z kamienia. Ukończono ją na przełomie XIV i XV wieku.
Ok. 1540 roku kościół przeszedł w ręce ewangelików, choć już wcześniej odbywały się w nim kazania luterańskie. Katolicy chcieli odzyskać kościół, co udało im się na krótko, ale w 1637 roku budowla ponownie należała do protestantów. Ludność katolicka była mniejszością, więc mogła odprawiać nabożeństwa tylko w zakrystii. W tych warunkach o prawo patronatu nad kościołem upomnieli się joannici. Powołali się na średniowieczne akty nadania i wygrali proces sądowy. W 1658 roku joannici przekazali duszpasterstwo w kościele karmelitom. Jak bogate i zamożne musiały to być tereny, skoro wystawiły tak okazałą budowlę.

Jedno z wejść do kościoła, źródło: archiwum własne

Jak już wspomniałam kościół jest naprawdę ogromny, nawa główna ma wysokość 26,2 metrów, długości 76 metrów, a szerokości 26,6 metrów. Nad jednym z wejść wita nas piękny średniowieczny tympanon przedstawiający sceny z życia św. Pawła. Jak w komiksie możemy prześledzić sceny z życia świętego. Mnie podoba się upadek z konia w scenie nawrócenia.

Tympanon ze scenami z życia św. Pawła, źródło fotografii: wikipedia.org

Zdobienia i wyposażenie kościoła są najwyższej próby artystycznej w skali regionu. Gdy tam przyjechałam i weszłam do środka, zobaczyłam wspaniałe gotyckie wnętrze. Jest to piękny przykład architektury. Szkoda, że wiele z wspaniałości tej budowli nie przetrwało do dziś Zachowały się do dziś resztki średniowiecznych polichromii.

Wnętrze bazyliki, źródło fotografii: skyscrapercity.com

Wnętrze kościoła*

Herby fundatorów na sklepieniu. źródło: archiwum własne

W wolnej chwili warto wybrać się na Dolny Śląsk, zobaczyć Strzegom i Bazylikę. Żadne zdjęcie nie odda wrażeń jakie następują po wejściu do środka, trzeba to przeżyć samemu.
Mijając Strzegom zatrzymajcie się na poboczu i popatrzcie na tak niezwykły widok, który od setek lat przyciąga wzrok podróżnych

Bazylika, źródło: archiwum własne

* Zdjęcie pochodzi z książki ,,Gotyckie zabytki Strzegomia" pod redakcją księdza Marka Babuśki, kustosza bazyliki w Strzegomiu.

Okładka książki